Günümüzde müzik icra eden her gruba, sayısına ve
çalgılara bakılmaksızın orkestra deniliyor ancak her çalgı topluluğu
bir orkestra oluşturmaz. Bir orkestrada belli sayıda yaylı, üflemeli ve
vurmalı sazların belirli bir düzen oluşturacak şekilde bir araya
gelmesi ve her çalgı türü için bir parti yazılmış olması gerekir.
Bir orkestrada bütün işleri müzisyenler yaparlar ama alkışları orkestra
şefi toplar. Peki, nedir bu orkestra şeflerinin özellikleri? Kemanı
birinci kemandan, piyanoyu bir virtüözden daha iyi çalabilirler mi?
Onlar olmazsa orkestra elemanları notalara bakarak bir eseri çalamazlar
mı?
Orkestra, on yedinci yüzyılda ortaya çıkmıştır ve zaman içinde yapısı
pek çok değişiklik geçirmiştir. Orkestra şefleri orkestra ile birlikte
ortaya çıkmamış, çok daha sonra sahnede yerlerini almışlardır. Ancak
bu, orkestra şefinin olmadığı dönemlerde orkestranın yönetilmediği
anlamına gelmez.
Orkestralar ilk zamanlarında sadece kraliyet ailesi ve asil sınıfın
önünde konser veriyorlardı. Kimse krala ve yanındakilere arkasını
dönemeyeceği için bir şefin bugünkü gibi orkestrayı idare etmesi zaten
düşünülemezdi. Tempoyu önceleri klavsen, sonraları da en önde oturan
baş kemancı ayaklarını yere vurarak, başını veya elindeki yayı
sallayarak ayarlıyordu.
Saray orkestralarının gittikçe artan müzisyen sayısı elli-altmışa
varınca, Fransız ihtilalinden sonra halk konserleri de başlayıp
yaygınlaştıkça, orkestradan bir müzisyenin şefliği de üstlenmesi
imkansız hale geldi. Bu işi sadece müziğin idaresine konsantre olacak,
geniş müzik kültürü olan kişiler başarabilirdi. Böylece besteciler
konserlere katılmaya, kendi eserlerini yönetmeye başladılar.
On dokuzuncu yüzyılda eserlerin bestecileri yavaş yavaş hayattan
çekilmeye başlayınca, profesyonel orkestra şefleri ortaya çıktılar.
Orkestra şefliği bir meslek haline geldi. Şeflerin ortak özellikleri,
hemen hepsinin erkek olmaları, beyaz saçlı, asabi ve karizmatik
olmaları, mükemmel bir kulağa ve hafızaya sahip olmalarıdır. Genellikle
eserleri, hem de her bir çalgı için ayrı ayrı ezberden yönetebilirler.
Orkestra şeflerinin işlerinin yüzde 95'i provalardadır. Sesleri en çok
'yanlış çalıyorsunuz', 'çok hızlı', 'daha yavaş' şeklinde provalarda
duyulur. İyi prova çalışmaları yapmış bir orkestra şefsiz çalabilir ama
iyi bir provayı şefsiz yapamaz.
Orkestra şefleri bir spor takımının antrenörü gibidirler. Takımın nasıl
oynayacağı, oyuncular arasında uyumun nasıl sağlanacağı antrenmanlarda
tespit edilir. Maça çıkınca da asıl iş oyunculara düşer. Kuralları
basit olan futbol oyununda bile on bir kişinin ahengi çok önemli iken
son derecede karmaşık eserleri icra eden altmışı aşkın müzisyenin uyumu
şüphesiz tartışılmaz. Monako'nun ulusal orkestra kadrosunun, ordu
kadrosundan daha geniş olduğunu biliyor muydunuz?
Bir orkestrada çoğu zaman on veya on iki çalgı aynı anda farklı notalar
çalarlar. Bu kaos içinde yönetimin bir an bile yitirilmemesi gerekir.
Bir orkestra şefi aynı anda farklı yirmi sekiz çalgının seslerini ayırt
edebilir, dilediği sese konsantre olarak onun hatasını görürken,
orkestrayı idare etmeye devam edebilir.
Orkestra şefinin en önemli enstrümanı seyircinin göremediği
bakışlarıdır. Bakışlar şefin bagetinden bile önemlidir. Şefin baget
tutan eli müziği bölümleyip ölçüleri belirtir yani gerçek anlamda
müziği yönetir. Sol el ise duygu elidir. Örneğin, şef sol elin işaret
parmağını dudaklarına götürdüğünde sesin hafiflemesi gerektiğini
belirtmiş olur.
Sesin artması gereken yerlerde elini kürek gibi hareket ettirir. Göğse
bastırılan sol el, havada daireler çizen baget, öne uzanmış kollar,
kapalı gözler ve şefe özel bir takım hareketler müzisyenlere mutlaka
birer mesaj iletirler. Kısacası orkestra şefleri bir esere ruh ve
kişilik kazandırırlar.
Konu: orkestre şefi ne işe yarar 
Salı Ocak 13, 2009 12:57 pm
